STD-5 SOCIAL SCIENCE

મહાભારત સમયની વાત છે. એક રાજા હતો. તેનું નામ શાન્તનું. શાંતનુને બે રાણીઓ હતી. ગંગાજી અને મત્સ્યગંધા. ગંગાજીના પુત્ર એટલે ભીષ્મ. જ્યારે મત્સ્યગંધાના ચિત્ર અને વિચિત્રવિર્ય. રાજા શાંતનું જીવનના અંતિમ સમયે પુત્રોને ગુપ્ત વાતો કહેવા બોલાવે છે. થોડા સમય બાદ શાંતનું અવસાન પામે છે. ભીષ્મને પિતાની ગુપ્ત વાતનું સ્મરણ થાય છે. માટલામાં રાખેલ અસ્થિફૂલ બાબતે ભાઈઓ વચ્ચે મતભેદ થાય છે. ચિત્રવિર્ય અને વિચિત્રવિર્ય પિતાની ગુપ્ત વાત માનતા નથી. જયારે  ભીષ્મ શ્રધ્ધાપુર્વક  માટલાનું ઢાંકણ ખોલે છે. ઢાંકણ ખોલતાની સાથે વરાળ ભીષ્મના શરીરમાં  પ્રવેશ કરે છે. આ વરાળ દ્વારા ભીષ્મને જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું તેવું લોકકથામાં કહેવાય છે.

ભીષ્મ મત્સ્યગંધાને સાક્ષાત્ દેવીના સ્વરૂપમાં જુએ છે. પિતાના અવસાન પછી માતાની કાળજી રાખે છે. જયારે ચિત્રવિર્ય અને વિચિત્રવિર્ય માતા મત્સ્યગંધા અને ભીષ્મને શંકાની નજરથી જુએ છે. થોડાક સમય પછી સાચી વાતનું જ્ઞાન થાય છે. તેથી પોતે કરેલા પાપનું પ્રાયશ્ચિત્  કરવા નો માર્ગ મળતા સ્થળની શોધમાં તેઓ આકળ,વાકળ અને વિક્ળના ત્રિવેણી સંગમે આવે છે. અહી કુંવારી જમીન (ખેડ કર્યા વગરની જમીન ) અને પારસ-પીપળનું વૃક્ષ પણ હતું. મોક્ષ માટે આ સ્થળ યોગ્ય હોવાથી વનવાસીઓને વિશ્વાસમાં લઇ પારસ-પીપળની બખોલમાં અગ્નિસ્નાન માટેની તૈયારી થાય છે. તે બે ભાઈઓ અંતિમ સમયે વરદાન માગવા કહે છે. તેથી મતરવાડાના વનવાસીઓ હિમથી રક્ષણ મેળવવાનું વરદાન માગે છે. જયારે વીંછી ગામના લોકો પાણીની અછત દુર કરવાનું વરદાન માગે છે. લોકવાયકા મુજબ આજે પણ વનવાસીઓ આ વરદાનને યાદ રાખે છે. ચિત્રવિર્ય અને વિચિત્રવિર્યના અસ્થિફૂલ અહી વિસર્જન કર્યા હતા. ત્યારથી વનવાસીઓ પોતાના સ્નેહીજનોના મૃત્યુ બાદ અસ્થિફૂલ અહી વિસર્જન કરવા લાગ્યા. ધીમે ધીમે મેળાની શરૂઆત થઇ.

આદિવાસી સમાજની લોકકથાઓમાં ‘સતેર’ અને “વિસેત્તર’ શબ્દોનો ઉલ્લેખ થાય છે. આ ચિત્રવિર્ય- વિચિત્રવિર્યની યાદમાં  અને પૂર્વજોની યાદમાં અહી લોકમેળો યોજાય છે. ગુજરાત અને રાજસ્થાન સરહદે ગુણભાંખરી પાસેના પટમાં યોજાતો લોકમેળા ‘’ ચિત્રવિર્ય અને વિચિત્રવિર્ય મહાદેવનો મેળા ‘’ તરીકે લોકપ્રસિદ્ધ છે. આ સ્થળને તેઓ વિરેશ્વર તરીકે ઓળખે છે.ફાગણ વદ ચૌદસની રાત્રે અને ફાગણ વદ અમાસે આ મેળો યોજાય છે. પ્રથમ દિવસથી પોતપોતાના નક્કી કરેલા વૃક્ષ નીચે દરેક કુટુંબ ભેગું થાય છે. એકબીજાના ખબર અંતર પૂછે છે. મૃતાત્માઓને યાદ કરી “હાળ ગાળવાની” વિધિ કરે છે. સ્ત્રીઓ માથામાં જ્વારા મુકે છે.પુરુષો ઢોલ વગાડતા-વગાડતા મહાદેવની સ્પર્ધામાં જોડાય છે.સ્પર્ધામાં ક્યારેક અથડામણ પણ થાય છે.

લાલ,લીલા ગુલાબી કેસરી વાદળી અને પીળા રંગના ભપકાવા વાળા કપડા મેળાની શોભામાં વધારો કરે  છે. સ્ત્રિઓ વિશિષ્ટ “રફિયા” નામના ઘાસને હાથથી ગુંથે છે. આ ગુંથીને બનાવેલા ઘરેણાં ગળા કે નાકમાં પહેરે છે. બાળકો,યુવક-યુવતીઓ અને વડીલો ઢોલ-લેજીમના તાલે નૃત્ય કરે છે. ગમગીન વાતાવરણને આનંદમાં ફેરવી નાખે છે. મેળામાં મહાલતા- મહાલતા ‘ગોઠણ’ પસંદ કરે છે. જીવનસાથીની સંમતી માટે ‘પાનનો ડૂચો’ આપે છે. એ સ્વીકારી લે તો સંમતિ સમજે છે. ગોઠણ મળી જતા સમાજના ડરથી ભાગી જાય છે. સ  માજ માન્યતા ન આપે ત્યાં સુધી તેઓ છુપાતા રહે છેઆમ વિશિષ્ટ ભાતીગળ વારસાના દર્શન,માન્યતાઓ,આસ્થાઓ અને આનંદ સાથે મેળો બે દિવસ ચાલે છે. સરકારી તંત્ર દ્વારા સ્ટોલ અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમની વ્યવસ્થા કરવામાં આવે છે. બસોની વ્યવસ્થા કરવામાં આવે છે.ખાનગી વાહનો પણ હોય છે. રમકડાની હાટડીઓ,ચા-નાસ્તાના સ્ટોલ,બાળકોને પ્રિય ચગડોળ પણ હોય છે. આ સ્થળ પોશીના તાલુકા મુખ્ય મથકથી પંદરેક કી.મિ.ના અંતરે દેલવાડા ગામની નજીક આવેલું છે.

ગુજરાત સરકાર ની રોજગાર સમાચાર ની વેબસાઈટ -CLICK